Islandimi Tatiginninnermut Mingutsitsinngitsumullu Ikaarsaariarneq aamma Illuatungaa
Island silap pissusaanut politikkimut misileraatitsialaavoq
Eqikkaaneq: Nunarsuaq tamakkerlugu kulstofiiaanissamut suliniuteqarnerup iluatsilluarnera peqquteqarpoq – ilaatigut – politikkit nunap pissusaanut illersuisunut pisortatigoortumik tapersersuineq, ingammik saligaannerusumut ikaarsaariartorneq inuiaqatigiit qulalernerannik siaruaalersinnaassagami. Politikkikkut suliffeqarfitsigullu tatiginninnermi misissuineq taakkunani politikkikkut atassuteqartumik taamaammat pingaaruteqarluinnarpoq. Islandimi innuttaasut mingutsitsinngitsumik politikkimut oqallinnernut akuliutsitsinermullu sungiussisimavoq taamatuttaaq ataavartumik nukissami nunatut siuttutut isigineqarsinnaalluni.
Ikaarsaarnerinnaq
Mingutsitsinngitsumut ikaarsaarneq – sakkortuumik kulstofitortumiit ataavartumut ikaarsaarneq, sakkukitsumik kulstofitortumik nukissamik ataqatigiissumik aaqqissuussineq – nunap pissusaanik allannguinermut iliuuseqarnermut pingaaruteqarluinnartuuvoq. Ikaarsaarnerinnaq mingutsitsinngitsumik ikaarsaarnerup qulakkeernissaanut iliuuseqarnissaq naapertuilluartuuvoq, taamatuttaaq qimatsitsiinnartuunani. Taassuma iluaniipput sulisut suliffimmikkut ikilisaaffigineqarnerminni ilinniaqqinnissaatigut politikkikkut ilanngussineq, kiisalu ikaarsaarnermi aningaasarsiornikkut inooqataanermilu assigiinngissutsini ajornerulersitsineq. Ikaarsaarnerinnarmi politikkit silap pissusaanik iliuuseqarnerup inooqatigiinnermilu inuulluarnermi oqartussaaffiit, pisortani aningaasaliinernut inooqatigiinnermullu akiliisinnaanerit malunnaatilimmik iliuuseqarfiginissaasa ikaartarfilernissai, - isiginninnerit tatiginninnikippallaarpata avatangiitsimi paarsinissamut ajornakusoorsitsisinnaasut.
Ikaarsaarnerinnaap inooqatigiinnermi, aningaasaqarnermi, kiisalu politikkikkut allannguutsinut tamanut ammasumik tapersersuinissamut qiversartutut ilisinnaasumi ajornakusoortut ilanngutitippai. Ilisimatusarnermi atuagaatit politikkikkut pingaaruteqarnerup ersersippaat silap pissusaanik politikkinut tamanut ammasumik tapersersuisoqarnissaanut tatiginninneq avaqqunneqarsinnaanngitsoq. Naalakkersuinermi aqutsisunut politikkip sullerissusaata, ajornerulernermut kingunissanut akuliutsitsinissanullu isumakuluutsinut ikiuinermut ilusilersorneqarneranut isiginninneq takutinneqartoq tatiginninnerup takutippaa.
Tatiginneriaatsit assigiinngitsut
Politikkikkut tatiginninneq naalakkersuisut aqutsisuisa siunertaannut sullarissusaannullu tatiginninnermut unnersuussivoq, aaqqissuussisunut, naalagaaffiup kiisalu naalagaaffiunngitsunik aqunneqartut tamarmi, tatiginninneq suliffeqarfinnut ilisimatusarnerulluni. Tatiginninnermik kipititsineq pissutsinut aalajangersimasunut silap pissusaanut politikkimut innuttaasut tapersersuinerannut ilisarsinissaannut aaqqissuussamut pisariaqarluinnarpoq.
Skala-angisuumi nuna assiliorneq soorlu International Social Survey Programme-tut (ISSP) qanoq inuit silap pissusaata politikkianut tapersersuinissaannut pingaaruteqartumik paasissutissanik suliffeqarfiit assigiinngitsut tapersersornissaata saneqqunnissaanik isumaginnippoq. 2020-imi, ISSP Islandimut avatangiisimut tapersiinissamut ilaatitsivoq tassuuna silap pissusaanut politikkinut kiisalu tunuliaqutaani tatiginninnerisa pissusaannut innuttaasut isummertarnerannut missingersuisutut. Suleqatit arlallit ilagalugit, paasissutissaq una itinerusumik sukuiarsimavara qanoq politikkikkut tatiginninneq nuna tamakkerlugu akulerutsinneratigut misissorsimavara, kiisalu suliffeqarfiit tulluartut allat aaqqissuussaanerat, aatsitassat nioqqutissiornermi atorfissaqartinneqartunut innuttaasut salliusussaatitaanerannut ilusilersuisoq. Island toqqarparput suliamik misissuiffissatut nuna ataavartumik inoqutigiinnut, nukissiornermi kiassarnermi, kallerup inneranullu isumalluutaanerata siuttuunera peqqutigalugu.
Island: Ataavartumik nukissiornermi aallarniut
2020-imi ataavartumik nukissiornermi siuttuuvoq, Islandip qitiusumik nukissamik ataavartumik tunniussinera 85 procent qaangersimavaa, nunarsuarmi aningaasarsiorluarnerpaat akornanni qaffasinnerpaat akornaniittuusoq. Tapiliullugu, Islandimi innuttaasut nunagisami avatangiisertik isumalluutillu nalinginnaasut illersorumasimavaat atortussiat oqimaatsut ukkanneraniit (Bjarnadóttir et al., 2021). Tamanna siammasissumik isumaalunneq, nunap ataavartumik nukissamik isumalluuteqarnermik ataqatigiissinneqartoq, immikkuullarilluinnartumik misissornissaanut periarfissiivoq, qanoq tatiginnissutsip silap pissusaanik politikkimut sunniuteqartigisinnaanersoq: Innuttaasut ataavartumik nukissiornermut teknologiimik sungiussisimapput, tamannalu politikkinut nutaanerusunut soorlu kulstofimut akileraarutit imaluunniit ataavartumik nukissanut atorsinnaasumik teknologimut tapiissutaasinnaasunut naliliinissamut atorsinnaasumik naliliisoq.
Tatiginninneq naalakkersuisut qaangerlugit isaattariaqarpoq
Ilanngutassiatsinni ‘Naalagaaffiup tatiginera naammanngileraangat: siammasinnerusumik suliffeqarfinnut tatiginninneq kiisalu tamanut ammasumik nukissap allanngortinneranut politikkimut tapersersuineq’, nammineerlunga sulieqatikkalu arlaleriarluta assortuussutigivarput naalakkersuisut qaangerlugit tatigininneq isaattariaqartoq siammasinnerusumik suliffeqarfiit minuginnerusumut ikaarsaariarnissamut ataatsimoorlutik tapersersornissaannut akuusumik. Imaappoq, suliffeqarfinnut allanut tatiginninneq soorlu ilisimatusarfinnut tusagassiutit aamma pingaaruteqarput naalakkersuisut tapiliussatut tatiginissaannut. Tamanna siammasissumik suliniuteqartut assigiinngitsut akornini tatiginninnissaq pisariaqarpoq inuiaqatigiinni pingaaruteqartumik allannguisoqarnerani, ingammik politikkikkut ajornakusoortumik allannguisoqartillugu inuiaqatigiinni siammasissumik qulalersitsisoqarneranik pilersitsisinnaasamat. Tamanna siammasinnerusumik toqqammavittut tatiginninneq innuttaasut suliffeqarfinnik taakkununnga tatiginartutut kiisalu ikaarsaariarnermut ingerlaarnermi suleqatitut isiginnilersitsisinnaavoq, politikkit naammaginartutut, akuutitsisutut sunniuteqarsinnaasutullu qulakkeerinnittumik.
Misissuinermi, annertussutsimik misissueqqissaarsimavugut politikkikkut suliffeqarfinnilu marluutillugit tatiginninnermut kiisalu taakku qanoq Islandimi nukissiornermut ikaarsaariarnermi politikkikkut innuttaasunik tapersersuinermut sunniuteqarnerannut ukkatarinnittumik. Politikkit aalajangersimasut pingasut misissorsimavavut: nunap iluani sinnikunik ikummatissanut akileraarutit qaffanneri, ataavartumik nukissamut tapiliussaq, kiisalu nunap pissusaanik politikkikkut sulisunik taarsiinermut ikaarsaariarnerinnarmi tapersersuineq. Nassaarisat arlallit immikkut malunnarput:
- Suliffeqarfinnut tatiginninnermi inissisimaffik: Siammasinnerusumik suliffeqarfinnut tatiginninneq, naalagaaffimmi kiisalu naalagaaffiunngitsumi iliuuseqartuni (soorlu ilisimatusarfinni tusagassiorfinnilu) marlunnut tatiginninneq ilanngullugu, politikkinut pingasunut tamanut tapersersuinermik ajunngitsumik atassuteqartuusimavoq. Tamanna siunnersuivoq suliffeqarfiit arlariit iluinni tatiginninnermik pilersitsineq silaannaq pillugu suliniutinut takorluukkat pisortatigoortumik atassuteqalersitsinermut sakkortusaataasinnaasoq.
- Politikkikkut tatiginninnerup nerukinnerusumik sunniuteqarnera: Politikkikkut tatiginninneq qitiusumik politikkinut tapersiinernut sunniuteqarpoq, soorlu nunap iluani sinnikunik akileraarusiinernut. Tamassuma paasinarsisippaa, politikkikkut tatiginninneq isorinarnerusinnaasoq politikkit inuit ataasiakkaat aningaasatigut ersarissumik missingersuleraangagit, sumiiffimmi allaatigisat isumaqatigisaanni.
- Politikkikkut ukioqatigiiaat iluinni salliusussaatitaanerit: Inuit inuusunnerit akileraarusersuinernut ikiorsiissutinullu tapiissutinut utoqqaanerusuniit sanilliullugu tapersersuinerupput, tamannalu inuusunnerit generationiisa akornanni silap pissusaanut nunarsuarmioqataanermi isumaalutigineqartumut assingusoq.
Siusinnerusumi misissuinerit ukkatarisimavaat, qanoq politikkimi inuit akileraaruserinermut politikkimut tapersersuinerisa politikkimut tatiginninnerat sunniuteqartarnersoq (soorlu Fairbrother, Johanson Sevä aamma Kulin 2019-imi; aamma Harring & Jagers 2013-imi). Tamanna inerisaaffigivarput, qanoq silap pissusaanik tapersersuineq politikkikkut tatiginninnikkut sunniuteqartarnersoq, misissuiffigineratigut, taamaalisukkut siammasinnerusumik tatiginninnermut uuttuummik ilanngussinissamut atuagaatinik pioreersunik siammaaneq, silap pissusaanik tapersersuinermut atatillugu siusinnerusukkut misissuiffigineqarnikuunngitsumik. Teoriimut tunngasumik Ostromip tunngaviusumik qitiusumik arlariinnut pissaanermik agguaanermut suliaanut sammivugut tunngavilerniarlugu, sooq siammasissumik tatiginninnermut uuttuuneq politikkikkut tapersersuineq siuarsarniarlugu pingaaruteqartiginersoq. Ostromip suliaa naqissusiivoq, suliffeqarfiit arlallit ilutigalugit tatiginninneq ataatsimoortumik iliuuseqarnissamut pingaaruteqarluinnartuusoq nunarsuami silap pissusaata allanngoriartorneranut nunarsuarmi unammilligassanut aaqqiissuteqarniarnermut iliuuseqarnermi; imaappormi, iliuuseqarneq taamaattoq sunniuteqarluarnissamut qaffassaataasoq. Tatiginninnerup assigiinngitsuni ilusaatigut ukkanneqarneratigut politikkikkut aalajangiisartut tulleriiaaraluni iliuuseqarnernut ilisarsisinnaanerat ilusilersorneqarsinnaasoq tatiginninnerup siuarsarnissaanut kiisalu allannguutsinut ajornakusoortunut tapersersuinernut.
Allatut oqaatigalugu Islandimi assersuutip takutippaa, qanoq tatiginninneq – naalagaaffimmut kiisalu naalagaaffiunngitsumi iliuuseqartut tamarmik – silap pissusaanut ajunngitsumik iliuuseqarnermut atasinnaanermullu toqqammaviusinnaasoq. Tatiginninnerup assigiinngitsuni ilusaatigut ukkatarineratigut politikkimi aalajangiisartut tulleriiaaraluni iliuutsinut ilisarinnissinnaammata tatiginninnerup tapersersuinerullu allannguusaatigut ajornakusoortunut saqqummersinniarlugu, minguitsumut nuukkiartornermi piumasaqaataasoq.
Una allaaserisaq misissuinermut saqqummersitami aallaaveqarpoq ‘Naalagaaffiup tatiginera naammanngileraangat: siammasinnerusumik suliffeqarfinnut tatiginninneq kiisalu tamanut ammasumik nukissap allanngortinneranut politikkimut tapersersuineq’ uannga Bjarnadóttir, S., Fairbrother, M., Ólafsdóttir, S., & Beckfield, J. Environmental Sociology, (2024) pp. 1-12.
Tatiginninnermut ilisimatusarnerup minguitsumut ikaarsaariarneq pillugu ersarissarsinnaavaa.
Una allaaserisaq saqqummersinneqarpoq atuartartut Avannaata immikkooruarni silap pissusaatalu allanngoriartornerani tatiginninnermi soqutigisaanni akissuteqaatitut.
Atuaqqiineq:
E. Ostrom, ‘Beyond Markets and States: Polycentric Governance of Complex Economic Systems.’ [niueriaatsit naalagaaffillu qaangerlugit: Aningaasarsiornermi systeminut ajornakusoortumik qitiusumik arlariinnut pissaanermik agguaaneq], American Economic Review, 100(3), 641-672.
M. Fairbrother, M., I. Johansson Sevä, and J. Kulin, ’Political Trust and the Relationship Between Climate Change Beliefs and Support for Fossil Fuel Taxes: Evidence from a Survey of 23 European Countries.‘ [Politikkikkut tatiginninneq ataqatigiinnerlu silap pissusaanut allannguutsinut Nunap Iluani Sinnikunut Ikummatissanut Akileraarutinut Ilisimasanut Tapersersuinernullu: Europami nunat 23-it misissuiffigineqarnerinit uppernarsaatit.] Global Environmental Change (2019) 59.
N. Harring and S. Jagers. ‚Should We Trust in Values? Explaining Public Support for Pro-Environmental Taxes.‘ [Naleqassutsit tatigissavavut? Avatangiisinut ajoqusiinngitsumik Akileraarutinut Innuttaasunit Tapersersuinerup Nassuiarneqarnera.] Sustainability (2013) 5, pp. 210–227.
Sóllilja Bjarnadóttir, Inga Rún Sæmundsdóttir, Sigrún Ólafsdóttir, Þorvarður Árnason and Guðbjörg Andrea Jónsdóttir. 'Hefur umhverfisvitund aukist? Viðhorf Íslendinga til umhverfismála og stóriðju 1987-2017'. [Avatangiisinut ajoqusiinngitsumik maalaarutiginninneq qaffappa? Islandimi innuttaasut oqimaatsulerisumik suliffissuarnut kiisalu avatangiisimut apeqqutinut isumaat 1987-2017]. Stjórnmál og stjórnsýsla, 17 (2021) pp. 49-78.